Bilal j. hasan

سەبارەت بە هەڵبژاردن و لیستی جیا
هێشتا وادەی هەڵبژاردن دیاری نەکراوە، بەڵام جموجۆڵی حیزبەکان دەستی پێکردووە بۆ پاراستنی پێگەی خۆیان و دڵنیا بوونەوە لە ئایندەی خۆیان. دانوستان و زەمینەخۆشکردن بۆ رێککەوتنی دوای هەڵبژاردن لەنێوان لایەنەکان لەگەرمەی دایە. ئەمەش نیشانەی ئەوەیە کە تا لایەنەکان، بەتایبەتی حیزبە حوکمڕانەکان، نەگەنە رێککەوتنێک بۆ دوای هەڵبژاردن کە تیایدا پێگەو دەسەڵاتیان پارێزراو بێت، ئەوا ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئایندە بەناڕوونی دەمێنێتەوە. بەم شێوەیە مامەڵەکردن لەگەڵ پرسی هەڵبژاردن، ئەزمون و بانگەشەی دیموکراسیبوونی هەرێم نەک دەخاتە ژێر پرسیارەوە، بەڵکو تەواو پێچەوانەی دەکاتەوە، چونکە ئەو مەنتیقە ئەوە دەگەیەنێ کە "دیموکراسیم" تا دەسەڵاتم بە پارێزراوی دەمێنێتەوە، هەر کە پێگەو دەسەڵاتم کەوتە مەترسیەوە، ئەوا پەنا بۆ مێتودی نادیموکراسیانە دەبەم، ئیدی بەکارهێنانی هێز و تووندووتیژیش دەبێتە بژاردەیەکی کراوە بۆ بەدەستهێنانەوەی دەسەڵات، واتە ئاگاداربە خەوەکەم مەزڕێنە!
تا ئێستا جموجۆڵەکانی بەر لە دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن چڕبۆتەوە لە پرسی بەشداریکردنی یەکێتی و پارتی بە لیستی جیا، ویلایەتی سێیەم بۆ سەرۆکی هەرێم و هەڵوێستی ئۆپۆزیسیۆن. ئەو جموجۆڵانە نیشانەی ئەوەن کە متمانە نەک لەنێوانی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆندا نیە، بەڵکو متمانە لەنێوانی هێزە حوکمڕانەکانیش نیە سەرباری رێککەوتننامەی ستراتیژی، ئەمە لەلایەکەوە، لەلاکەی ترەوە متمانەی پێویست لەنێوانی لایەنەکانی ئۆپۆزیسیۆنیش نیە. ئەو فاکتەرانەی کە وا دەکەن هێزە لێک نزیکەکان بەدوای رێککەوتنی پێشوەختە بن بەر لە دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن، یەکەمیان نەبوونی متمانەیە لەگەمەی سیاسی هەرێم، دووەم فاکتەر بریتیە لە دابەشبوونی دەسەڵات بەشێوەیەکی ئەمری واقیع لە هەرێمی کوردستان بەسەر دوو هێز و دوو ناوچەدا. بێگومان بەشداریکردنی یەکێتی و پارتی لە هەڵبژاردن بە لیستی جیا کاریگەری دەبێ لەسەر پرۆسەی سیاسی لە هەرێم، بەڵام نەک بەقەد دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان کە لەوانەیە نەخشەی سیاسی و هاوسەنگی هێز بگۆڕێ. بەڵام هەموو ئەمانە بەندن بە رێککەوتنی پێشوەختە، بۆ نمونە دەکرێ هەر حیزبەو بە لیستی جیا بەشداری هەڵبژاردن بێ، بەڵام هاوپەیمان بن لە دوای هەڵبژاردندا بۆ دروستکردنی حکومەت و کارنامەی هاوبەش. نابێ ئەوە لەیاد بکەین کە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان تاکە فاکتەری یەکلاکەرەوە نیە، چونکە یەکێتی و پارتی هەریەکەو دەسەڵاتی ئەمری واقیعیان هەیە بەسەر نیوە بە نیوەی هەرێم، بۆیە لە هەرێم تا ئێستا ئێمە ناتوانین باس لە دەستاودەستی ئاشتیانەی دەسەڵات بکەین، ئەمە بیجگە لەوەی مەترسی یاریکردن بە زەمینەو ئەنجامەکانی هەڵبژاردن لە ئارا دایە.
لەو هەلومەرجە سیاسیەی ئێستادا ئێمە لەبەردەم چەند سیناریۆیەک داین، یەکەم، یەکێتی و پارتی بە لیستی جیا بەشداری هەڵبژاردن دەکەن، بەڵام هاوپەیمان دەبن بۆ پێکهێنانی حکومەت و دەستوەرنەدان لە کاروباری یەکتری لەو ناوچانەی دەسەڵاتی ئەمری واقیعیان هەیە. بەڵام گرفتەکانی ئەم سیناریۆیە بریتیە لە رێککەوتن لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم و هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، هەردوو حیزب بەرژەوەندی ناکۆکیان دەبێ لەسەر ئەم دوو هەڵبژاردنە، ناکرێ یەکێتی دەنگ بە کاندیدی پارتی بدات بۆ سەرۆکی هەرێم لەکاتێکدا بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان لیست و بەرنامەی جیاوازیان هەبێ، هەروەها لیستی جیاوازی یەکێتی بۆ پەرلەمان لەو ئەگەرەمان نزیک دەکاتەوە کە لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی یەکێتی و گۆڕان لێک نزیک ببنەوە. سیناریۆی دووەم ئەوەیە کە هەر حیزبەو بە لیستی جیاواز بەشداری هەڵبژاردن دەکات و هاوپەیمانێتی و پرسی پێکهێنانی حکومەتی بنکە فراوان دوای هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت، بەڵام دیسانەوە یەکێتی و پارتی ئەکتۆری سەرەکی ئەم هاوپەیمانێتیە دەبن، ئەگەری بەشداری ئۆپۆزیسۆنیش هەیە لە حکومەتی بنکە فراوان ئەگەر بەشدارێکی سەرەکی بن لە داڕشتنی کارنامەی حکومەت و هەندێ پۆستی گرنگیان پێبدرێت لە دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردندا. سیناریۆی سێیەم، کە لەهەموویان خراپترە، ئەویش ئەوەیە کە هاوپەیمانێتیەکان و نەخشەی سیاسی وەک خۆی دەمێنێتەوە. بەلام بەر لە هەرشتێک یاسای هەڵبژاردنەکان و وادەی هەڵبژاردنەکان، واتە هەلبژاردنەکان بە سیستمی کراوە، نیمچە کراوە یان داخراو ئەنجام دەدرێت، هەروەها هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، پەرلەمان و سەرۆکی هەرێم بەیەکەوە ئەنجام دەدرێن یان بەجیا، ئەمانە نەک بۆچوونی جیاواز لای حیزبەکان دروست دەکا، بەڵکو یەکلاکەرەوەش دەبن بۆ هەریەک لەو سیناریۆ جیاوازانە.
لەو سەودا سیاسیەدا کۆمەڵێ پرس هەیە کە دەبنە مایەی سەفقەو سازشی سیاسی، لەوانە پرسی رەشنوسی دەستور و سیستمی سیاسی، پرسی هەندێ پۆستی سیادی و داهاتی نەوت، بێگومان پرسێکیش کە بەڕووکەش هەموو جەختی لەسەر دەکەنەوە پرسی چاکسازی و رووبەرووبوونەوەی گەندەڵیە. دەبێ لەوە ئاگاداربین کە لەو سەودا سیاسیەدا ئەگەر تەنیا لەسەر بنەمای تاکتیک و بەبێ گەڕانەوە بۆ هەندێ پرەنسیپی دیموکراسی، هەروەها ئەگەر تەنیا لەسەر بنەمای بەرژەوەندی شەخسی و حیزبی بچینە ناو ئەو گەمەیەوە، ئەوا گورزێکی کوشندە لە بەرژەوەندی گشتی و پرسی بەدیموکراتیکردنی کۆمەڵگاو بنیاتنانی حوکمڕانی دامەزراوەیی دەدەین. دەبێ پرسی هەڵبژاردنەکانی داهاتوو وەک فرسەتێکی زێڕین تەماشا بکەین بۆ بەخۆداچوونەوە و گۆڕینی بنەماکانی گەمەی سیاسی و پرۆسەی سیاسی لەهەرێم بە ئاڕاستەیەکی ئیجابی. یەکێتی و پارتی ئەرکێکی نیشتیمانی گرنگیان لەسەرە بۆ خۆشکردنی زەمینەی گەمەیەکی سیاسی دادپەرەرانەو یەکسان، بۆ دروستکردنی متمانە لەو گەمەیەدا، ئەرکە نیشتیمانیەکەی ئۆپۆزیسیۆنیش بریتیە لە جەختکردنەوە لەسەر مەرجی چاکسازی و دادپەروەری و حوکمڕانی چاک. ئەوەی ئەرکی خۆی بەباشی وازی نەکات پێویستە هاوڵاتیان لە دەنگداندا سزایان بدەن.
لەو سەودا سیاسیەی ئێستادا نابێ لەخۆمانەوە گەشبین بین بەوەی کە بەشدایکردنی یەکێتی و پارتی بە لیستی جیا لە هەڵبژاردنەکان دەبێتە هۆی کرانەوەی زیاتر لە رەوشی سیاسی هەرێم، بەڵام راستیەکیش ئەوەیە کە رێککەوتنی ستراتیژی نێوان یەکێتی و پارتی بۆتە هۆی بەرتەسککردنەوەی مەودای گەمەی سیاسی و پانتایی دیموکراسی. لە حالێکێ وادا پرسیارەکە ئەوەیە، ئایا بەشداریکردنی یەکێتی و پارتی بە لیستی جیا لە هەڵبژاردنەکان دەبێتە هۆی پیداچوونەوە و هەڵوەشاندنەوەی ئەو رێککەوتنە ستراتیژیە و دواجار بەرفراوان بوونی مەودای گەمەی سیاسی و پانتایی دیموکراسی. ئەو گوتارەی کە تائێستا زاڵ بووە لە پەیوەندیە سیاسیەکانی هەرێم، گوتاری دەسەڵات بووە، واتە ویست و بەرژەوەندی یەکێتی و پارتی رەنگڕێژی گوتارە سیاسیە زاڵەکەی کردووە. ئەوەی کە مانای هەبووە لە گەمەی سیاسی هەرێمدا پەیوەندی نێوان یەکێتی و پارتی بووە، بەداخەوە نە هەڵبژاردنەکان، نە کۆمەڵگای مەدەنی و نە ئۆپۆزیسیۆن تا ئێستا نەبوونەتە فاکتەری یەکلاکەرەوە و گۆڕینی دۆخی چەقبەستووی سیاسی لە هەرێم. لەو روانگەیەوە بەشداری یەکێتی و پارتی بە لیستی جیا لە هەڵبژاردنەکان لەوانەیە ببێتە هۆی کرانەوەی دەروازەیەک بەرووی گۆڕانکاری سیاسی لەهەرێم، بەڵام ئەمە ئەگەرێکەو مەرج نیە.